జ్ఞాన స్వరూపి దక్షిణా మూర్తి: అజ్ఞాన నివారక స్తోత్రం
దక్షిణా మూర్తి స్తోత్రం – Dakshinamurthy Stotram అనేది అద్వైత వేదాంత సిద్ధాంతాన్ని స్థాపించిన జగద్గురువు ఆది శంకరాచార్యులచే (Adi Shankaracharya) రచించబడిన ఒక మహోన్నత ఆధ్యాత్మిక గ్రంథం. పరమశివుడిని “దక్షిణా మూర్తి” రూపంలో ఆదిగురువుగా, జ్ఞాన స్వరూపునిగా కీర్తిస్తూ రచించిన ఈ స్తోత్రం, ఆధ్యాత్మిక మార్గంలో పయనించే ప్రతి ఒక్కరికీ ఒక దివ్య మార్గదర్శి. ఈ స్తోత్రం శివుడిని (Lord Shiva) సకల జ్ఞానానికి మూలంగా, గురువులకు గురువుగా ఆరాధించే అత్యద్భుతమైన కృతి.
దక్షిణా మూర్తి స్వరూపం మరియు ప్రాముఖ్యత
దక్షిణా మూర్తి (Dakshinamurthy) అనేది పరమశివుడి యొక్క ఒక ప్రత్యేకమైన, జ్ఞాన ప్రదాత స్వరూపం. ఈయన సాధారణంగా ఒక పెద్ద మర్రిచెట్టు (వట వృక్షం – Banyan Tree) కింద కూర్చుని ఉంటాడు. ఆయన యువకుడిగా, ప్రశాంతమైన వదనంతో దర్శనమిస్తాడు, చుట్టూ వృద్ధులైన ఋషులు, శిష్యులు జ్ఞానార్జన కోసం కూర్చుని ఉంటారు. దక్షిణా మూర్తి తన కుడి చేతి బొటనవేలును చూపుడు వేలుతో కలిపి చిన్ముద్రను (Chin Mudra) ధరించి ఉంటాడు. ఈ ముద్ర జ్ఞానాన్ని, బ్రహ్మాన్ని సూచిస్తుంది.
దక్షిణా మూర్తి యొక్క ప్రత్యేకత ఏమిటంటే, ఆయన మాటల ద్వారా కాకుండా మౌనంగానే జ్ఞానాన్ని (Mouna Vyakhyana) ప్రసాదిస్తాడు. ఆయన మౌనమే లోకానికి జ్ఞానబోధ. ఈ మౌన బోధ ద్వారా, శిష్యులకు అంతర్గతమైన అజ్ఞానాన్ని తొలగించి, ఆత్మజ్ఞానాన్ని ప్రసాదిస్తాడు. దక్షిణా మూర్తి రూపం భౌతిక ప్రపంచం యొక్క మిథ్యను, ఆత్మ యొక్క నిజమైన స్వభావాన్ని, మరియు గురువు యొక్క ప్రాముఖ్యతను తెలియజేస్తుంది. ఆయన సాక్షాత్తు బ్రహ్మ స్వరూపుడు (Lord Brahma), సకల జ్ఞానానికి ప్రదాత.
అద్వైత తత్వశాస్త్రం మరియు స్తోత్రం యొక్క సారాంశం
దక్షిణా మూర్తి స్తోత్రం అద్వైత వేదాంతం (Advaita Vedanta) యొక్క మూల సిద్ధాంతాలను, అంటే ఆత్మ మరియు బ్రహ్మం యొక్క ఐక్యతను, ప్రపంచం యొక్క మిథ్యాత్వాన్ని (మాయ) అద్భుతంగా వివరిస్తుంది. ఈ స్తోత్రం ద్వారా, శిష్యులలోని అజ్ఞానాన్ని తొలగించి, “తత్త్వమసి” (అది నీవే) అనే మహా వాక్యాన్ని అనుభవపూర్వకంగా గ్రహించేలా బోధిస్తాడు.
దక్షిణా మూర్తి స్తోత్రంలో సాధారణంగా పది శ్లోకాలు ఉంటాయి (కొన్ని కూర్పులలో కొద్దిగా మార్పులు ఉండవచ్చు). ప్రతి శ్లోకం ఆత్మ యొక్క స్వరూపాన్ని, బ్రహ్మంతో దాని ఐక్యతను వివిధ కోణాల నుండి వివరిస్తుంది:
- ప్రతిబింబ సిద్ధాంతం: ప్రపంచం అనేది అద్దంలో కనిపించే ప్రతిబింబం లాంటిదని, ఆత్మకు దీనితో ఎటువంటి సంబంధం లేదని వివరిస్తుంది.
- అవస్థాత్రయం: జాగ్రత్ (మెలకువ), స్వప్న (Dreem), సుషుప్తి (గాఢ నిద్ర) – ఈ మూడు అవస్థలలోనూ ఆత్మ సాక్షిగా ఎలా ఉంటుందో వివరిస్తుంది.
- ఆత్మ నిర్గుణత్వం: ఆత్మ ఎలాంటి గుణాలకు, కర్మలకు, పుణ్యపాపాలకు అతీతమైనదని బోధిస్తుంది.
- గురు కరుణ: గురువు (Teacher) యొక్క కరుణ ద్వారా మాత్రమే ఈ జ్ఞానాన్ని పొందడం సాధ్యమవుతుందని స్తోత్రం చివరిలో నమస్కరిస్తుంది.
దక్షిణా మూర్తి స్తోత్ర పారాయణం యొక్క ప్రయోజనాలు
ఈ స్తోత్రాన్ని పఠించడం ద్వారా భక్తులు మరియు జ్ఞానాన్వేషకులు అనేక ప్రయోజనాలను పొందుతారని ప్రగాఢ విశ్వాసం:
- అజ్ఞాన నాశనం: ఆధ్యాత్మిక అజ్ఞానాన్ని తొలగించి, ఆత్మ జ్ఞానాన్ని ప్రసాదిస్తుంది.
- మానసిక శాంతి: మనస్సులోని సందేహాలను, అశాంతిని తొలగించి ప్రశాంతతను, ఏకాగ్రతను పెంచుతుంది.
- విద్యాభివృద్ధి: విద్యార్థులకు, జ్ఞానార్జనలో ఉన్నవారికి బుద్ధిని ప్రకాశవంతం చేసి, విద్యా విఘ్నాలను తొలగిస్తుంది.
- ఆధ్యాత్మిక ఉన్నతి: బ్రహ్మ జ్ఞానాన్ని పొందడానికి, మోక్ష మార్గంలో పురోగమించడానికి ఇది శక్తివంతమైన సాధనం.
- గురు అనుగ్రహం: సకల గురువుల స్వరూపంగా దక్షిణా మూర్తిని ఆరాధించడం వల్ల గురువుల ఆశీస్సులు లభిస్తాయి.
- భయం నుండి విముక్తి: జనన మరణ భయం, భౌతిక బంధాల నుండి విముక్తిని అందిస్తుంది.
ముగింపు
దక్షిణా మూర్తి స్తోత్రం అనేది కేవలం ఒక ప్రార్థనా స్తోత్రం కాదు, అది అద్వైత వేదాంతం యొక్క లోతైన సిద్ధాంతాలను సంక్షిప్తంగా, అత్యంత కవితాత్మకంగా వివరించే ఒక జ్ఞాన నిధి. ఈ స్తోత్రం ద్వారా, ఆది శంకరాచార్యులు మానవాళికి ఆత్మ యొక్క నిజమైన స్వభావాన్ని, సత్యం యొక్క ఐక్యతను బోధించారు. ఈ స్తోత్రాన్ని పఠించడం ద్వారా, జీవుడు తనలోని అజ్ఞానాన్ని తొలగించుకొని, జ్ఞానానంద స్వరూపుడైన శివునితో ఏకత్వం చెంది, శాశ్వతమైన మోక్షాన్ని పొందుతాడు.
Dakshinamurthy Stotram Telugu
దక్షిణా మూర్తి స్తోత్రం తెలుగు
శాంతిపాఠః
ఓం యో బ్రహ్మాణం విదధాతి పూర్వం
యో వై వేదాంశ్చ ప్రహిణోతి తస్మై ।
తం హ దేవమాత్మబుద్ధిప్రకాశం
ముముక్షుర్వై శరణమహం ప్రపద్యే ॥
ధ్యానం
ఓం మౌనవ్యాఖ్యా ప్రకటిత పరబ్రహ్మతత్త్వం యువానం
వర్షిష్ఠాంతే వసదృషిగణైరావృతం బ్రహ్మనిష్ఠైః ।
ఆచార్యేంద్రం కరకలిత చిన్ముద్రమానందమూర్తిం
స్వాత్మారామం ముదితవదనం దక్షిణామూర్తిమీడే ॥ 1 ॥
వటవిటపిసమీపేభూమిభాగే నిషణ్ణం
సకలమునిజనానాం జ్ఞానదాతారమారాత్ ।
త్రిభువనగురుమీశం దక్షిణామూర్తిదేవం
జననమరణదుఃఖచ్ఛేదదక్షం నమామి ॥ 2 ॥
చిత్రం వటతరోర్మూలే వృద్ధాః శిష్యా గురుర్యువా ।
గురోస్తు మౌనం వ్యాఖ్యానం శిష్యాస్తుచ్ఛిన్నసంశయాః ॥ 3 ॥
నిధయే సర్వవిద్యానాం భిషజే భవరోగిణామ్ ।
గురవే సర్వలోకానాం దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 4 ॥
ఓం నమః ప్రణవార్థాయ శుద్ధజ్ఞానైకమూర్తయే ।
నిర్మలాయ ప్రశాంతాయ దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 5 ॥
చిద్ఘనాయ మహేశాయ వటమూలనివాసినే ।
సచ్చిదానందరూపాయ దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 6 ॥
ఈశ్వరో గురురాత్మేతి మూర్తిభేదవిభాగినే ।
వ్యోమవద్వ్యాప్తదేహాయ దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 7 ॥
అంగుష్ఠతర్జనీ యోగముద్రా వ్యాజేనయోగినామ్ ।
శృత్యర్థం బ్రహ్మజీవైక్యం దర్శయన్యోగతా శివః ॥ 8 ॥
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః ॥
స్తోత్రం
విశ్వం దర్పణ-దృశ్యమాన-నగరీ తుల్యం నిజాంతర్గతం
పశ్యన్నాత్మని మాయయా బహిరివోద్భూతం యథా నిద్రయా ।
యస్సాక్షాత్కురుతే ప్రభోధసమయే స్వాత్మానమే వాద్వయం
తస్మై శ్రీగురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 1 ॥
బీజస్యాంతరి-వాంకురో జగదితం ప్రాఙ్నిర్వికల్పం పునః
మాయాకల్పిత దేశకాలకలనా వైచిత్ర్యచిత్రీకృతమ్ ।
మాయావీవ విజృంభయత్యపి మహాయోగీవ యః స్వేచ్ఛయా
తస్మై శ్రీగురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 2 ॥
యస్యైవ స్ఫురణం సదాత్మకమసత్కల్పార్థకం భాసతే
సాక్షాత్తత్వమసీతి వేదవచసా యో బోధయత్యాశ్రితాన్ ।
యస్సాక్షాత్కరణాద్భవేన్న పురనావృత్తిర్భవాంభోనిధౌ
తస్మై శ్రీగురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 3 ॥
నానాచ్ఛిద్ర ఘటోదర స్థిత మహాదీప ప్రభాభాస్వరం
జ్ఞానం యస్య తు చక్షురాదికరణ ద్వారా బహిః స్పందతే ।
జానామీతి తమేవ భాంతమనుభాత్యేతత్సమస్తం జగత్
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 4 ॥
దేహం ప్రాణమపీంద్రియాణ్యపి చలాం బుద్ధిం చ శూన్యం విదుః
స్త్రీ బాలాంధ జడోపమాస్త్వహమితి భ్రాంతాభృశం వాదినః ।
మాయాశక్తి విలాసకల్పిత మహావ్యామోహ సంహారిణే
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 5 ॥
రాహుగ్రస్త దివాకరేందు సదృశో మాయా సమాచ్ఛాదనాత్
సన్మాత్రః కరణోప సంహరణతో యోఽభూత్సుషుప్తః పుమాన్ ।
ప్రాగస్వాప్సమితి ప్రభోదసమయే యః ప్రత్యభిజ్ఞాయతే
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 6 ॥
బాల్యాదిష్వపి జాగ్రదాదిషు తథా సర్వాస్వవస్థాస్వపి
వ్యావృత్తా స్వను వర్తమాన మహమిత్యంతః స్ఫురంతం సదా ।
స్వాత్మానం ప్రకటీకరోతి భజతాం యో ముద్రయా భద్రయా
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 7 ॥
విశ్వం పశ్యతి కార్యకారణతయా స్వస్వామిసంబంధతః
శిష్యచార్యతయా తథైవ పితృ పుత్రాద్యాత్మనా భేదతః ।
స్వప్నే జాగ్రతి వా య ఏష పురుషో మాయా పరిభ్రామితః
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 8 ॥
భూరంభాంస్యనలోఽనిలోంబర మహర్నాథో హిమాంశుః పుమాన్
ఇత్యాభాతి చరాచరాత్మకమిదం యస్యైవ మూర్త్యష్టకమ్ ।
నాన్యత్కించన విద్యతే విమృశతాం యస్మాత్పరస్మాద్విభో
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 9 ॥
సర్వాత్మత్వమితి స్ఫుటీకృతమిదం యస్మాదముష్మిన్ స్తవే
తేనాస్వ శ్రవణాత్తదర్థ మననాద్ధ్యానాచ్చ సంకీర్తనాత్ ।
సర్వాత్మత్వ మహావిభూతిసహితం స్యాదీశ్వరత్వం స్వతః
సిద్ధ్యేత్తత్పునరష్టధా పరిణతం చైశ్వర్య-మవ్యాహతమ్ ॥ 10 ॥
॥ ఇతి శ్రీమచ్ఛంకరాచార్యవిరచితం దక్షిణామూర్తిస్తోత్రం సంపూర్ణమ్ ॥
Credits: @sindhusmitha-Telugu
Also Read
- Tripura Sundari Pancharatna Stotram | త్రిపురసుందరీ పంచరత్న స్తోత్రం
- Arjuna Kruta Durga Stotram – అర్జున కృత శ్రీ దుర్గా స్తోత్రం
- Maha Mrityunjaya Stotram – మహా మృత్యుంజయ స్తోత్రం
- Nirvana Shatkam | నిర్వాణషట్కం
- Shiva Panchakshari Stotram | శివ పంచాక్షరి స్తోత్రం
- Kasi Vishwanathashtakam | కాశీ విశ్వనాథాష్టకం
