శ్రీ రామ చరిత మానస |Sri Rama Charita Manasa – Ayodhya Kanda

శ్రీ రామ చరిత మానస – అయోధ్యాకాండ

చిరు పరిచయం: 

“శ్రీ రామ చరిత మానస – Sri Rama Charita Manasa” అను పవిత్రమైన రచనను గోస్వామి తులసీదాస్ (Goswami Tulsidas) చే రచింపబడినది. ఈ ప్రసిద్ధ మహాకావ్యం యొక్క మొదటి భాగం “శ్రీ రామ చరిత మానస – అయోధ్యాకాండ” (Sri Rama Charita Manasa – Ayodhya Kanda)”. ఈ మహాకావ్యం శ్రీ రాముని (Sri Ram) జీవిత కథను వివరిస్తుంది. దీనిని ప్రాచీన గ్రంథాలలో అత్యంత ముఖ్యమైనది మరియు ప్రసిద్ధమైనది. ఈ కావ్యం నందు శ్రీ రాముని జననం నుండి అయోధ్య (Ayodhya) నుండి వనవాసానికి బయలుదేరే వరకు జరిగిన సంఘటనలను వివరిస్తుంది.

కాండ వివరాలు:

గోస్వామి తులసీదాస్ (Tulsidas) రచించిన “శ్రీ రామ చరిత మానస” అను ప్రసిద్ధ మహాకావ్యం నందు ఏడు (7) కాండలుగా విభజించి శ్రీ రామచంద్రుడి జీవితకథను రచించారు. 

• శ్రీ రామ చరిత మానస – బాలకాండ – Balakanda
• శ్రీ రామ చరిత మానస – అయోధ్యాకాండ – Ayodhya Kanda
• శ్రీ రామ చరిత మానస – అరణ్యకాండ – Aranya Kanda
• శ్రీ రామ చరిత మానస – కిష్కింధాకాండ – Kishkindha Kanda
• శ్రీ రామ చరిత మానస – సుందరకాండ – Sundara Kanda
• శ్రీ రామ చరిత మానస – లంకాకాండ – Lanka Kanda
• శ్రీ రామ చరిత మానస – ఉత్తరకాండ – Uttara Kanda

అయోధ్యాకాండ యొక్క ముఖ్య అంశాలు:

శ్రీరామ జననం మరియు బాల్యం:

• ఈ భాగం శ్రీరామ (Sri Rama) జననం, బాల్యం, విద్య మరియు తన అన్నదమ్ములతో గడిపిన సమయాన్ని వివరిస్తుంది.
• రాముడి జననం దశరథుడు (Dasharatha) మరియు అయోధ్య రాజ్యానికి ఆనందాన్ని తెస్తుంది.
• రాముడు తన గురువుల నుండి వివిధ విద్యలలో శిక్షణ పొందుతాడు, మరియు ఒక ఆదర్శ రాజకుమారుడిగా ఎదుగుతాడు.
• రాముడి చక్కటి గుణాలు, ధైర్యం మరియు నీతిబోధనలు అందరినీ ఆకట్టుకుంటాయి.

విశ్వామిత్ర యజ్ఞం:

• రాముడు తన గురువు విశ్వామిత్రుడితో (Vishvamitra) కలిసి యజ్ఞానికి వెళ్లి రాక్షసుల నుండి రక్షిస్తాడు.
• ఈ ఘట్టం రాముడి శక్తి, ధైర్యం మరియు రాక్షసులను ఓడించే సామర్థ్యాన్ని చూపిస్తుంది.
• తాడకా అనే రాక్షసిని సంహరించడం ద్వారా రాముడు తన మొదటి యుద్ధ విజయాన్ని సాధిస్తాడు.

మిథిలా నగరం మరియు సీతారామ కళ్యాణం:

• రాముడు మిథిలా నగరానికి (Mithila Nagari) వెళ్లి సీతా స్వయంవరంలో పాల్గొంటాడు.
• రాముడు ధనుర్విద్య ప్రదర్శనలో విజయం సాధించి సీతను (Sita Devi) వివాహం చేసుకుంటాడు.
• రాముడు మరియు సీతల వివాహం ఒక దైవిక సంఘటనగా చిత్రీకరించబడింది.

కైకేయి కుట్ర మరియు వనవాసం:

• కైకేయి (Kaikeyi) తన కుమారుడు భరతుడిని (Bharata) రాజుగా చేయాలని కోరుకుంటుంది, మరియు దశరథుడిని రాముడిని 14 సంవత్సరాల వనవాసానికి పంపమని వరం అడుగుతుంది. 
• రాముడు తన తండ్రి ఆజ్ఞను పాటించడానికి అంగీకరిస్తాడు మరియు సీత, లక్ష్మణులతో (Lakshman) కలిసి వనవాసానికి బయలుదేరుతాడు.
• ఈ ఘట్టం రాముడి ధర్మనిష్ట, విధేయత మరియు త్యాగాన్ని చూపిస్తుంది.

నైతికతలు మరియు విలువలు:

• ధర్మం: కష్ట సమయాల్లో కూడా ధర్మాన్ని పాటించడం అయోధ్యాకాండలో (Ayodhya Kanda) ప్రధానం. రాముడు తన తండ్రి ఆజ్ఞను పాటించడానికి రాజ్యాన్ని, సకల సౌకర్యాలను వదులుకుని వనవాసానికి వెళ్లడం దీనికి ఉదాహరణ.
• విధేయత: అయోధ్యాకాండ తల్లిదండ్రుల పట్ల విధేయత యొక్క ప్రాముఖ్యతను చెబుతుంది. రాముడు తన తండ్రి ఆజ్ఞను ప్రశ్నించకుండా ఆజ్ఞాపాలన చేస్తాడు. సోదరుడు లక్ష్మణుడు కూడా రాముడి పట్ల తన విధేయతను చూపిస్తాడు.
• త్యాగం: అయోధ్యాకాండ త్యాగం యొక్క విలువను బోధిస్తుంది. రాముడు తన రాజ్యాన్ని, సుఖ సంతోషాలను వదులుకుని తన తండ్రి ఆజ్ఞను పాటించడానికి వనవాసానికి వెళ్తాడు. సీత కూడా రాముడితో పాటు కష్టాలు అనుభవించడానికి స్వచ్ఛందంగా వనవాసానికి బయలుదేరుతుంది.
• సోదర బంధం: రాముడు మరియు లక్ష్మణుల మధ్య ఉన్న బలమైన సోదర బంధాన్ని అయోధ్యాకాండ చూపిస్తుంది. లక్ష్మణుడు రాముడి పట్ల చూపించే విశ్వసనీయత మరియు సేవ ఆదర్శంగా నిలుస్తుంది.

అయోధ్యాకాండ యొక్క ప్రాముఖ్యత:

• రామాయణానికి పునాది: అయోధ్యాకాండ రామాయణం (Ramayan) కథనంలోని ప్రారంభ స్థాయి వలె ముఖ్యమైనది. ఈ భాగం పాత్రలను పరిచయం చేస్తుంది మరియు భక్తి కథకు వేదిక నిర్మిస్తుంది.

• రామ జీవిత చరిత్ర స్థాపన: అయోధ్యాకాండ రాముడి జననం, బాల్యం, విద్య మరియు వివాహం వంటి ముఖ్యమైన ఘటనలను వివరిస్తుంది. ఈ సంఘటనలు రాముడి వ్యక్తిత్వాన్ని తెలుపుతుంది.
• గోస్వామి తులసిదాస్ భక్తి రసం: గోస్వామి తులసిదాస్ (Tulsidas) “శ్రీ రామ చరిత మానస” రచనలో తన రామ భక్తి రసంకు ప్రాధాన్యత నిచ్చాడు. అయోధ్యాకాండ శ్రీరాముడి జననం మరియు అవతారం తెలుపుతుంది. 
• రామాయణంలోని సంక్షిప్త రూపం: “శ్రీ రామ చరిత మానస” ఒక విస్తృత రామాయణ కథ అయినప్పటికీ, అయోధ్యాకాండ సంక్షిప్త రూపంలో రామాయణం (Ramayanam) ప్రధాన ఘటనలను పరిచయం చేస్తుంది. రాముడి జననం, బాల్యం, వివాహం, వనవాసానికి బయలుదేరుట వంటి కథాంశాలు రామాయణ కథ సారాంశాన్ని తెలుపుతుంది.

ముగింపు:

“శ్రీ రామ చరిత మానస” లోని అయోధ్యాకాండ ఒక అద్భుతమైన భాగం, ఇది రామాయణ కథనం యొక్క పునాదిని ఏర్పరుస్తుంది. ఈ భాగం శ్రీరాముడి జననం, బాల్యం, విద్య, వివాహం, వనవాసానికి బయలుదేరడం వంటి ముఖ్యమైన సంఘటనలను వివరిస్తుంది. “శ్రీ రామ చరిత మానస” చదవాలనుకునే పాఠకులకు మొదటి భాగం బాలకాండ – Balakanda నుండి ప్రారంభించవలెను. తదుపరి మిగిలిన కాండములను సంపూర్తిగా పఠించినచొ మరింత సులభముగా అర్థం చేసుకోగలరు.

Sri Rama Charita Manasa – Ayodhya Kanda Telugu

శ్రీ రామ చరిత మానస – అయోధ్యాకాండ తెలుగు

శ్రీగణేశాయనమః
శ్రీజానకీవల్లభో విజయతే
శ్రీరామచరితమానస
ద్వితీయ సోపాన (అయోధ్యా-కాండ)

యస్యాంకే చ విభాతి భూధరసుతా దేవాపగా మస్తకే
భాలే బాలవిధుర్గలే చ గరలం యస్యోరసి వ్యాలరాట్।
సోఽయం భూతివిభూషణః సురవరః సర్వాధిపః సర్వదా
శర్వః సర్వగతః శివః శశినిభః శ్రీశంకరః పాతు మామ్ ॥ 1 ॥

ప్రసన్నతాం యా న గతాభిషేకతస్తథా న మమ్లే వనవాసదుఃఖతః।
ముఖాంబుజశ్రీ రఘునందనస్య మే సదాస్తు సా మంజులమంగలప్రదా ॥ 2 ॥

నీలాంబుజశ్యామలకోమలాంగం సీతాసమారోపితవామభాగం।
పాణౌ మహాసాయకచారుచాపం నమామి రామం రఘువంశనాథమ్ ॥ 3 ॥

దో. శ్రీగురు చరన సరోజ రజ నిజ మను ముకురు సుధారి।
బరనుఁ రఘుబర బిమల జసు జో దాయకు ఫల చారి ॥
జబ తేం రాము బ్యాహి ఘర ఆఏ। నిత నవ మంగల మోద బధాఏ ॥
భువన చారిదస భూధర భారీ। సుకృత మేఘ బరషహి సుఖ బారీ ॥

రిధి సిధి సంపతి నదీం సుహాఈ। ఉమగి అవధ అంబుధి కహుఁ ఆఈ ॥
మనిగన పుర నర నారి సుజాతీ। సుచి అమోల సుందర సబ భాఁతీ ॥
కహి న జాఇ కఛు నగర బిభూతీ। జను ఏతనిఅ బిరంచి కరతూతీ ॥
సబ బిధి సబ పుర లోగ సుఖారీ। రామచంద ముఖ చందు నిహారీ ॥
ముదిత మాతు సబ సఖీం సహేలీ। ఫలిత బిలోకి మనోరథ బేలీ ॥
రామ రూపు గునసీలు సుభ్AU। ప్రముదిత హోఇ దేఖి సుని ర్AU ॥

దో. సబ కేం ఉర అభిలాషు అస కహహిం మనాఇ మహేసు।
ఆప అఛత జుబరాజ పద రామహి దేఉ నరేసు ॥ 1 ॥

ఏక సమయ సబ సహిత సమాజా। రాజసభాఁ రఘురాజు బిరాజా ॥
సకల సుకృత మూరతి నరనాహూ। రామ సుజసు సుని అతిహి ఉఛాహూ ॥
నృప సబ రహహిం కృపా అభిలాషేం। లోకప కరహిం ప్రీతి రుఖ రాఖేమ్ ॥
తిభువన తీని కాల జగ మాహీం। భూరి భాగ దసరథ సమ నాహీమ్ ॥
మంగలమూల రాము సుత జాసూ। జో కఛు కహిజ థోర సబు తాసూ ॥
రాయఁ సుభాయఁ ముకురు కర లీన్హా। బదను బిలోకి ముకుట సమ కీన్హా ॥
శ్రవన సమీప భే సిత కేసా। మనహుఁ జరఠపను అస ఉపదేసా ॥
నృప జుబరాజ రామ కహుఁ దేహూ। జీవన జనమ లాహు కిన లేహూ ॥

దో. యహ బిచారు ఉర ఆని నృప సుదిను సుఅవసరు పాఇ।
ప్రేమ పులకి తన ముదిత మన గురహి సునాయు జాఇ ॥ 2 ॥

కహి భుఆలు సునిఅ మునినాయక। భే రామ సబ బిధి సబ లాయక ॥
సేవక సచివ సకల పురబాసీ। జే హమారే అరి మిత్ర ఉదాసీ ॥
సబహి రాము ప్రియ జేహి బిధి మోహీ। ప్రభు అసీస జను తను ధరి సోహీ ॥
బిప్ర సహిత పరివార గోసాఈం। కరహిం ఛోహు సబ రౌరిహి నాఈ ॥
జే గుర చరన రేను సిర ధరహీం। తే జను సకల బిభవ బస కరహీమ్ ॥
మోహి సమ యహు అనుభయు న దూజేం। సబు పాయుఁ రజ పావని పూజేమ్ ॥
అబ అభిలాషు ఏకు మన మోరేం। పూజహి నాథ అనుగ్రహ తోరేమ్ ॥
ముని ప్రసన్న లఖి సహజ సనేహూ। కహేఉ నరేస రజాయసు దేహూ ॥

దో. రాజన రాఉర నాము జసు సబ అభిమత దాతార।
ఫల అనుగామీ మహిప మని మన అభిలాషు తుమ్హార ॥ 3 ॥

సబ బిధి గురు ప్రసన్న జియఁ జానీ। బోలేఉ రాఉ రహఁసి మృదు బానీ ॥
నాథ రాము కరిఅహిం జుబరాజూ। కహిఅ కృపా కరి కరిఅ సమాజూ ॥
మోహి అఛత యహు హోఇ ఉఛాహూ। లహహిం లోగ సబ లోచన లాహూ ॥
ప్రభు ప్రసాద సివ సబి నిబాహీం। యహ లాలసా ఏక మన మాహీమ్ ॥
పుని న సోచ తను రహు కి జ్AU। జేహిం న హోఇ పాఛేం పఛిత్AU ॥
సుని ముని దసరథ బచన సుహాఏ। మంగల మోద మూల మన భాఏ ॥
సును నృప జాసు బిముఖ పఛితాహీం। జాసు భజన బిను జరని న జాహీమ్ ॥
భయు తుమ్హార తనయ సోఇ స్వామీ। రాము పునీత ప్రేమ అనుగామీ ॥

దో. బేగి బిలంబు న కరిఅ నృప సాజిఅ సబుఇ సమాజు।
సుదిన సుమంగలు తబహిం జబ రాము హోహిం జుబరాజు ॥ 4 ॥

ముదిత మహిపతి మందిర ఆఏ। సేవక సచివ సుమంత్రు బోలాఏ ॥
కహి జయజీవ సీస తిన్హ నాఏ। భూప సుమంగల బచన సునాఏ ॥
జౌం పాఁచహి మత లాగై నీకా। కరహు హరషి హియఁ రామహి టీకా ॥
మంత్రీ ముదిత సునత ప్రియ బానీ। అభిమత బిరవఁ పరేఉ జను పానీ ॥
బినతీ సచివ కరహి కర జోరీ। జిఅహు జగతపతి బరిస కరోరీ ॥
జగ మంగల భల కాజు బిచారా। బేగిఅ నాథ న లాఇఅ బారా ॥
నృపహి మోదు సుని సచివ సుభాషా। బఢ఼త బౌండ఼ జను లహీ సుసాఖా ॥

దో. కహేఉ భూప మునిరాజ కర జోఇ జోఇ ఆయసు హోఇ।
రామ రాజ అభిషేక హిత బేగి కరహు సోఇ సోఇ ॥ 5 ॥

హరషి మునీస కహేఉ మృదు బానీ। ఆనహు సకల సుతీరథ పానీ ॥
ఔషధ మూల ఫూల ఫల పానా। కహే నామ గని మంగల నానా ॥
చామర చరమ బసన బహు భాఁతీ। రోమ పాట పట అగనిత జాతీ ॥
మనిగన మంగల బస్తు అనేకా। జో జగ జోగు భూప అభిషేకా ॥
బేద బిదిత కహి సకల బిధానా। కహేఉ రచహు పుర బిబిధ బితానా ॥
సఫల రసాల పూగఫల కేరా। రోపహు బీథిన్హ పుర చహుఁ ఫేరా ॥
రచహు మంజు మని చౌకేం చారూ। కహహు బనావన బేగి బజారూ ॥
పూజహు గనపతి గుర కులదేవా। సబ బిధి కరహు భూమిసుర సేవా ॥

దో. ధ్వజ పతాక తోరన కలస సజహు తురగ రథ నాగ।
సిర ధరి మునిబర బచన సబు నిజ నిజ కాజహిం లాగ ॥ 6 ॥

జో మునీస జేహి ఆయసు దీన్హా। సో తేహిం కాజు ప్రథమ జను కీన్హా ॥
బిప్ర సాధు సుర పూజత రాజా। కరత రామ హిత మంగల కాజా ॥
సునత రామ అభిషేక సుహావా। బాజ గహాగహ అవధ బధావా ॥
రామ సీయ తన సగున జనాఏ। ఫరకహిం మంగల అంగ సుహాఏ ॥
పులకి సప్రేమ పరసపర కహహీం। భరత ఆగమను సూచక అహహీమ్ ॥
భే బహుత దిన అతి అవసేరీ। సగున ప్రతీతి భేంట ప్రియ కేరీ ॥
భరత సరిస ప్రియ కో జగ మాహీం। ఇహి సగున ఫలు దూసర నాహీమ్ ॥
రామహి బంధు సోచ దిన రాతీ। అండన్హి కమఠ హ్రదు జేహి భాఁతీ ॥

దో. ఏహి అవసర మంగలు పరమ సుని రహఁసేఉ రనివాసు।
సోభత లఖి బిధు బఢ఼త జను బారిధి బీచి బిలాసు ॥ 7 ॥

ప్రథమ జాఇ జిన్హ బచన సునాఏ। భూషన బసన భూరి తిన్హ పాఏ ॥
ప్రేమ పులకి తన మన అనురాగీం। మంగల కలస సజన సబ లాగీమ్ ॥
చౌకేం చారు సుమిత్రాఁ పురీ। మనిమయ బిబిధ భాఁతి అతి రురీ ॥
ఆనఁద మగన రామ మహతారీ। దిఏ దాన బహు బిప్ర హఁకారీ ॥
పూజీం గ్రామదేబి సుర నాగా। కహేఉ బహోరి దేన బలిభాగా ॥
జేహి బిధి హోఇ రామ కల్యానూ। దేహు దయా కరి సో బరదానూ ॥
గావహిం మంగల కోకిలబయనీం। బిధుబదనీం మృగసావకనయనీమ్ ॥

దో. రామ రాజ అభిషేకు సుని హియఁ హరషే నర నారి।
లగే సుమంగల సజన సబ బిధి అనుకూల బిచారి ॥ 8 ॥

తబ నరనాహఁ బసిష్ఠు బోలాఏ। రామధామ సిఖ దేన పఠాఏ ॥
గుర ఆగమను సునత రఘునాథా। ద్వార ఆఇ పద నాయు మాథా ॥
సాదర అరఘ దేఇ ఘర ఆనే। సోరహ భాఁతి పూజి సనమానే ॥
గహే చరన సియ సహిత బహోరీ। బోలే రాము కమల కర జోరీ ॥
సేవక సదన స్వామి ఆగమనూ। మంగల మూల అమంగల దమనూ ॥
తదపి ఉచిత జను బోలి సప్రీతీ। పఠిఅ కాజ నాథ అసి నీతీ ॥
ప్రభుతా తజి ప్రభు కీన్హ సనేహూ। భయు పునీత ఆజు యహు గేహూ ॥
ఆయసు హోఇ సో కరౌం గోసాఈ। సేవక లహి స్వామి సేవకాఈ ॥

దో. సుని సనేహ సానే బచన ముని రఘుబరహి ప్రసంస।
రామ కస న తుమ్హ కహహు అస హంస బంస అవతంస ॥ 9 ॥

బరని రామ గున సీలు సుభ్AU। బోలే ప్రేమ పులకి మునిర్AU ॥
భూప సజేఉ అభిషేక సమాజూ। చాహత దేన తుమ్హహి జుబరాజూ ॥
రామ కరహు సబ సంజమ ఆజూ। జౌం బిధి కుసల నిబాహై కాజూ ॥
గురు సిఖ దేఇ రాయ పహిం గయు। రామ హృదయఁ అస బిసము భయూ ॥
జనమే ఏక సంగ సబ భాఈ। భోజన సయన కేలి లరికాఈ ॥
కరనబేధ ఉపబీత బిఆహా। సంగ సంగ సబ భే ఉఛాహా ॥
బిమల బంస యహు అనుచిత ఏకూ। బంధు బిహాఇ బడ఼ఏహి అభిషేకూ ॥
ప్రభు సప్రేమ పఛితాని సుహాఈ। హరు భగత మన కై కుటిలాఈ ॥

దో. తేహి అవసర ఆఏ లఖన మగన ప్రేమ ఆనంద।
సనమానే ప్రియ బచన కహి రఘుకుల కైరవ చంద ॥ 10 ॥

బాజహిం బాజనే బిబిధ బిధానా। పుర ప్రమోదు నహిం జాఇ బఖానా ॥
భరత ఆగమను సకల మనావహిం। ఆవహుఁ బేగి నయన ఫలు పావహిమ్ ॥
హాట బాట ఘర గలీం అథాఈ। కహహిం పరసపర లోగ లోగాఈ ॥
కాలి లగన భలి కేతిక బారా। పూజిహి బిధి అభిలాషు హమారా ॥
కనక సింఘాసన సీయ సమేతా। బైఠహిం రాము హోఇ చిత చేతా ॥
సకల కహహిం కబ హోఇహి కాలీ। బిఘన మనావహిం దేవ కుచాలీ ॥
తిన్హహి సోహాఇ న అవధ బధావా। చోరహి చందిని రాతి న భావా ॥
సారద బోలి బినయ సుర కరహీం। బారహిం బార పాయ లై పరహీమ్ ॥

దో. బిపతి హమారి బిలోకి బడ఼ఇ మాతు కరిఅ సోఇ ఆజు।
రాము జాహిం బన రాజు తజి హోఇ సకల సురకాజు ॥ 11 ॥

సుని సుర బినయ ఠాఢ఼ఇ పఛితాతీ। భిఉఁ సరోజ బిపిన హిమరాతీ ॥
దేఖి దేవ పుని కహహిం నిహోరీ। మాతు తోహి నహిం థోరిఉ ఖోరీ ॥
బిసమయ హరష రహిత రఘుర్AU। తుమ్హ జానహు సబ రామ ప్రభ్AU ॥
జీవ కరమ బస సుఖ దుఖ భాగీ। జాఇఅ అవధ దేవ హిత లాగీ ॥
బార బార గహి చరన సఁకోచౌ। చలీ బిచారి బిబుధ మతి పోచీ ॥
ఊఁచ నివాసు నీచి కరతూతీ। దేఖి న సకహిం పరాఇ బిభూతీ ॥
ఆగిల కాజు బిచారి బహోరీ। కరహహిం చాహ కుసల కబి మోరీ ॥
హరషి హృదయఁ దసరథ పుర ఆఈ। జను గ్రహ దసా దుసహ దుఖదాఈ ॥

దో. నాము మంథరా మందమతి చేరీ కైకేఇ కేరి।
అజస పేటారీ తాహి కరి గీ గిరా మతి ఫేరి ॥ 12 ॥

దీఖ మంథరా నగరు బనావా। మంజుల మంగల బాజ బధావా ॥
పూఛేసి లోగన్హ కాహ ఉఛాహూ। రామ తిలకు సుని భా ఉర దాహూ ॥
కరి బిచారు కుబుద్ధి కుజాతీ। హోఇ అకాజు కవని బిధి రాతీ ॥
దేఖి లాగి మధు కుటిల కిరాతీ। జిమి గవఁ తకి లేఉఁ కేహి భాఁతీ ॥
భరత మాతు పహిం గి బిలఖానీ। కా అనమని హసి కహ హఁసి రానీ ॥
ఊతరు దేఇ న లేఇ ఉసాసూ। నారి చరిత కరి ఢారి ఆఁసూ ॥
హఁసి కహ రాని గాలు బడ఼ తోరేం। దీన్హ లఖన సిఖ అస మన మోరేమ్ ॥
తబహుఁ న బోల చేరి బడ఼ఇ పాపిని। ఛాడ఼ఇ స్వాస కారి జను సాఁపిని ॥

దో. సభయ రాని కహ కహసి కిన కుసల రాము మహిపాలు।
లఖను భరతు రిపుదమను సుని భా కుబరీ ఉర సాలు ॥ 13 ॥

కత సిఖ దేఇ హమహి కౌ మాఈ। గాలు కరబ కేహి కర బలు పాఈ ॥
రామహి ఛాడ఼ఇ కుసల కేహి ఆజూ। జేహి జనేసు దేఇ జుబరాజూ ॥
భయు కౌసిలహి బిధి అతి దాహిన। దేఖత గరబ రహత ఉర నాహిన ॥
దేఖేహు కస న జాఇ సబ సోభా। జో అవలోకి మోర మను ఛోభా ॥
పూతు బిదేస న సోచు తుమ్హారేం। జానతి హహు బస నాహు హమారేమ్ ॥
నీద బహుత ప్రియ సేజ తురాఈ। లఖహు న భూప కపట చతురాఈ ॥
సుని ప్రియ బచన మలిన మను జానీ। ఝుకీ రాని అబ రహు అరగానీ ॥
పుని అస కబహుఁ కహసి ఘరఫోరీ। తబ ధరి జీభ కఢ఼ఆవుఁ తోరీ ॥

దో. కానే ఖోరే కూబరే కుటిల కుచాలీ జాని।
తియ బిసేషి పుని చేరి కహి భరతమాతు ముసుకాని ॥ 14 ॥

ప్రియబాదిని సిఖ దీన్హిఉఁ తోహీ। సపనేహుఁ తో పర కోపు న మోహీ ॥
సుదిను సుమంగల దాయకు సోఈ। తోర కహా ఫుర జేహి దిన హోఈ ॥
జేఠ స్వామి సేవక లఘు భాఈ। యహ దినకర కుల రీతి సుహాఈ ॥
రామ తిలకు జౌం సాఁచేహుఁ కాలీ। దేఉఁ మాగు మన భావత ఆలీ ॥
కౌసల్యా సమ సబ మహతారీ। రామహి సహజ సుభాయఁ పిఆరీ ॥
మో పర కరహిం సనేహు బిసేషీ। మైం కరి ప్రీతి పరీఛా దేఖీ ॥
జౌం బిధి జనము దేఇ కరి ఛోహూ। హోహుఁ రామ సియ పూత పుతోహూ ॥
ప్రాన తేం అధిక రాము ప్రియ మోరేం। తిన్హ కేం తిలక ఛోభు కస తోరేమ్ ॥

దో. భరత సపథ తోహి సత్య కహు పరిహరి కపట దురాఉ।
హరష సమయ బిసము కరసి కారన మోహి సునాఉ ॥ 15 ॥

ఏకహిం బార ఆస సబ పూజీ। అబ కఛు కహబ జీభ కరి దూజీ ॥
ఫోరై జోగు కపారు అభాగా। భలేఉ కహత దుఖ రురేహి లాగా ॥
కహహిం ఝూఠి ఫురి బాత బనాఈ। తే ప్రియ తుమ్హహి కరుఇ మైం మాఈ ॥
హమహుఁ కహబి అబ ఠకురసోహాతీ। నాహిం త మౌన రహబ దిను రాతీ ॥
కరి కురూప బిధి పరబస కీన్హా। బవా సో లునిఅ లహిఅ జో దీన్హా ॥
కౌ నృప హౌ హమహి కా హానీ। చేరి ఛాడ఼ఇ అబ హోబ కి రానీ ॥
జారై జోగు సుభాఉ హమారా। అనభల దేఖి న జాఇ తుమ్హారా ॥
తాతేం కఛుక బాత అనుసారీ। ఛమిఅ దేబి బడ఼ఇ చూక హమారీ ॥

దో. గూఢ఼ కపట ప్రియ బచన సుని తీయ అధరబుధి రాని।
సురమాయా బస బైరినిహి సుహ్ద జాని పతిఆని ॥ 16 ॥

సాదర పుని పుని పూఁఛతి ఓహీ। సబరీ గాన మృగీ జను మోహీ ॥
తసి మతి ఫిరీ అహి జసి భాబీ। రహసీ చేరి ఘాత జను ఫాబీ ॥
తుమ్హ పూఁఛహు మైం కహత డేర్AUఁ। ధరేఉ మోర ఘరఫోరీ న్AUఁ ॥
సజి ప్రతీతి బహుబిధి గఢ఼ఇ ఛోలీ। అవధ సాఢ఼సాతీ తబ బోలీ ॥
ప్రియ సియ రాము కహా తుమ్హ రానీ। రామహి తుమ్హ ప్రియ సో ఫురి బానీ ॥
రహా ప్రథమ అబ తే దిన బీతే। సము ఫిరేం రిపు హోహిం పింరీతే ॥
భాను కమల కుల పోషనిహారా। బిను జల జారి కరి సోఇ ఛారా ॥
జరి తుమ్హారి చహ సవతి ఉఖారీ। రూఁధహు కరి ఉపాఉ బర బారీ ॥

దో. తుమ్హహి న సోచు సోహాగ బల నిజ బస జానహు రాఉ।
మన మలీన ముహ మీఠ నృప రాఉర సరల సుభాఉ ॥ 17 ॥

చతుర గఁభీర రామ మహతారీ। బీచు పాఇ నిజ బాత సఁవారీ ॥
పఠే భరతు భూప ననిఔరేం। రామ మాతు మత జానవ రురేమ్ ॥
సేవహిం సకల సవతి మోహి నీకేం। గరబిత భరత మాతు బల పీ కేమ్ ॥
సాలు తుమ్హార కౌసిలహి మాఈ। కపట చతుర నహిం హోఇ జనాఈ ॥
రాజహి తుమ్హ పర ప్రేము బిసేషీ। సవతి సుభాఉ సకి నహిం దేఖీ ॥
రచీ ప్రంపచు భూపహి అపనాఈ। రామ తిలక హిత లగన ధరాఈ ॥
యహ కుల ఉచిత రామ కహుఁ టీకా। సబహి సోహాఇ మోహి సుఠి నీకా ॥
ఆగిలి బాత సముఝి డరు మోహీ। దేఉ దైఉ ఫిరి సో ఫలు ఓహీ ॥

దో. రచి పచి కోటిక కుటిలపన కీన్హేసి కపట ప్రబోధు ॥
కహిసి కథా సత సవతి కై జేహి బిధి బాఢ఼ బిరోధు ॥ 18 ॥

భావీ బస ప్రతీతి ఉర ఆఈ। పూఁఛ రాని పుని సపథ దేవాఈ ॥
కా పూఛహుఁ తుమ్హ అబహుఁ న జానా। నిజ హిత అనహిత పసు పహిచానా ॥
భయు పాఖు దిన సజత సమాజూ। తుమ్హ పాఈ సుధి మోహి సన ఆజూ ॥
ఖాఇఅ పహిరిఅ రాజ తుమ్హారేం। సత్య కహేం నహిం దోషు హమారేమ్ ॥
జౌం అసత్య కఛు కహబ బనాఈ। తౌ బిధి దేఇహి హమహి సజాఈ ॥
రామహి తిలక కాలి జౌం భయూ।þ తుమ్హ కహుఁ బిపతి బీజు బిధి బయూ ॥
రేఖ ఖఁచాఇ కహుఁ బలు భాషీ। భామిని భిహు దూధ కి మాఖీ ॥
జౌం సుత సహిత కరహు సేవకాఈ। తౌ ఘర రహహు న ఆన ఉపాఈ ॥

దో. కద్రూఁ బినతహి దీన్హ దుఖు తుమ్హహి కౌసిలాఁ దేబ।
భరతు బందిగృహ సేఇహహిం లఖను రామ కే నేబ ॥ 19 ॥

కైకయసుతా సునత కటు బానీ। కహి న సకి కఛు సహమి సుఖానీ ॥
తన పసేఉ కదలీ జిమి కాఁపీ। కుబరీం దసన జీభ తబ చాఁపీ ॥
కహి కహి కోటిక కపట కహానీ। ధీరజు ధరహు ప్రబోధిసి రానీ ॥
ఫిరా కరము ప్రియ లాగి కుచాలీ। బకిహి సరాహి మాని మరాలీ ॥
సును మంథరా బాత ఫురి తోరీ। దహిని ఆఁఖి నిత ఫరకి మోరీ ॥
దిన ప్రతి దేఖుఁ రాతి కుసపనే। కహుఁ న తోహి మోహ బస అపనే ॥
కాహ కరౌ సఖి సూధ సుభ్AU। దాహిన బామ న జానుఁ క్AU ॥

దో. అపనే చలత న ఆజు లగి అనభల కాహుక కీన్హ।
కేహిం అఘ ఏకహి బార మోహి దైఅఁ దుసహ దుఖు దీన్హ ॥ 20 ॥

నైహర జనము భరబ బరు జాఇ। జిఅత న కరబి సవతి సేవకాఈ ॥
అరి బస దైఉ జిఆవత జాహీ। మరను నీక తేహి జీవన చాహీ ॥
దీన బచన కహ బహుబిధి రానీ। సుని కుబరీం తియమాయా ఠానీ ॥
అస కస కహహు మాని మన ఊనా। సుఖు సోహాగు తుమ్హ కహుఁ దిన దూనా ॥
జేహిం రాఉర అతి అనభల తాకా। సోఇ పాఇహి యహు ఫలు పరిపాకా ॥
జబ తేం కుమత సునా మైం స్వామిని। భూఖ న బాసర నీంద న జామిని ॥
పూఁఛేఉ గునిన్హ రేఖ తిన్హ ఖాఁచీ। భరత భుఆల హోహిం యహ సాఁచీ ॥
భామిని కరహు త కహౌం ఉప్AU। హై తుమ్హరీం సేవా బస ర్AU ॥

దో. పరుఁ కూప తుఅ బచన పర సకుఁ పూత పతి త్యాగి।
కహసి మోర దుఖు దేఖి బడ఼ కస న కరబ హిత లాగి ॥ 21 ॥

కుబరీం కరి కబులీ కైకేఈ। కపట ఛురీ ఉర పాహన టేఈ ॥
లఖి న రాని నికట దుఖు కైంసే। చరి హరిత తిన బలిపసు జైసేమ్ ॥
సునత బాత మృదు అంత కఠోరీ। దేతి మనహుఁ మధు మాహుర ఘోరీ ॥
కహి చేరి సుధి అహి కి నాహీ। స్వామిని కహిహు కథా మోహి పాహీమ్ ॥
దుఇ బరదాన భూప సన థాతీ। మాగహు ఆజు జుడ఼ఆవహు ఛాతీ ॥
సుతహి రాజు రామహి బనవాసూ। దేహు లేహు సబ సవతి హులాసు ॥
భూపతి రామ సపథ జబ కరీ। తబ మాగేహు జేహిం బచను న టరీ ॥
హోఇ అకాజు ఆజు నిసి బీతేం। బచను మోర ప్రియ మానేహు జీ తేమ్ ॥

దో. బడ఼ కుఘాతు కరి పాతకిని కహేసి కోపగృహఁ జాహు।
కాజు సఁవారేహు సజగ సబు సహసా జని పతిఆహు ॥ 22 ॥

కుబరిహి రాని ప్రానప్రియ జానీ। బార బార బడ఼ఇ బుద్ధి బఖానీ ॥
తోహి సమ హిత న మోర సంసారా। బహే జాత కి భిసి అధారా ॥
జౌం బిధి పురబ మనోరథు కాలీ। కరౌం తోహి చఖ పూతరి ఆలీ ॥
బహుబిధి చేరిహి ఆదరు దేఈ। కోపభవన గవని కైకేఈ ॥
బిపతి బీజు బరషా రితు చేరీ। భుఇఁ భి కుమతి కైకేఈ కేరీ ॥
పాఇ కపట జలు అంకుర జామా। బర దౌ దల దుఖ ఫల పరినామా ॥
కోప సమాజు సాజి సబు సోఈ। రాజు కరత నిజ కుమతి బిగోఈ ॥
రాఉర నగర కోలాహలు హోఈ। యహ కుచాలి కఛు జాన న కోఈ ॥

దో. ప్రముదిత పుర నర నారి। సబ సజహిం సుమంగలచార।
ఏక ప్రబిసహిం ఏక నిర్గమహిం భీర భూప దరబార ॥ 23 ॥

బాల సఖా సున హియఁ హరషాహీం। మిలి దస పాఁచ రామ పహిం జాహీమ్ ॥
ప్రభు ఆదరహిం ప్రేము పహిచానీ। పూఁఛహిం కుసల ఖేమ మృదు బానీ ॥
ఫిరహిం భవన ప్రియ ఆయసు పాఈ। కరత పరసపర రామ బడ఼ఆఈ ॥
కో రఘుబీర సరిస సంసారా। సీలు సనేహ నిబాహనిహారా।
జేంహి జేంహి జోని కరమ బస భ్రమహీం। తహఁ తహఁ ఈసు దేఉ యహ హమహీమ్ ॥
సేవక హమ స్వామీ సియనాహూ। హౌ నాత యహ ఓర నిబాహూ ॥
అస అభిలాషు నగర సబ కాహూ। కైకయసుతా హ్దయఁ అతి దాహూ ॥
కో న కుసంగతి పాఇ నసాఈ। రహి న నీచ మతేం చతురాఈ ॥

దో. సాఁస సమయ సానంద నృపు గయు కైకేఈ గేహఁ।
గవను నిఠురతా నికట కియ జను ధరి దేహ సనేహఁ ॥ 24 ॥

కోపభవన సుని సకుచేఉ రాఉ। భయ బస అగహుడ఼ పరి న ప్AU ॥
సురపతి బసి బాహఁబల జాకే। నరపతి సకల రహహిం రుఖ తాకేమ్ ॥
సో సుని తియ రిస గయు సుఖాఈ। దేఖహు కామ ప్రతాప బడ఼ఆఈ ॥
సూల కులిస అసి అఁగవనిహారే। తే రతినాథ సుమన సర మారే ॥
సభయ నరేసు ప్రియా పహిం గయూ। దేఖి దసా దుఖు దారున భయూ ॥
భూమి సయన పటు మోట పురానా। దిఏ డారి తన భూషణ నానా ॥
కుమతిహి కసి కుబేషతా ఫాబీ। అన అహివాతు సూచ జను భాబీ ॥
జాఇ నికట నృపు కహ మృదు బానీ। ప్రానప్రియా కేహి హేతు రిసానీ ॥

ఛం. కేహి హేతు రాని రిసాని పరసత పాని పతిహి నేవారీ।
మానహుఁ సరోష భుఅంగ భామిని బిషమ భాఁతి నిహారీ ॥
దౌ బాసనా రసనా దసన బర మరమ ఠాహరు దేఖీ।
తులసీ నృపతి భవతబ్యతా బస కామ కౌతుక లేఖీ ॥

సో. బార బార కహ రాఉ సుముఖి సులోచిని పికబచని।
కారన మోహి సునాఉ గజగామిని నిజ కోప కర ॥ 25 ॥

అనహిత తోర ప్రియా కేఇఁ కీన్హా। కేహి దుఇ సిర కేహి జము చహ లీన్హా ॥
కహు కేహి రంకహి కరౌ నరేసూ। కహు కేహి నృపహి నికాసౌం దేసూ ॥
సకుఁ తోర అరి అమరు మారీ। కాహ కీట బపురే నర నారీ ॥
జానసి మోర సుభాఉ బరోరూ। మను తవ ఆనన చంద చకోరూ ॥
ప్రియా ప్రాన సుత సరబసు మోరేం। పరిజన ప్రజా సకల బస తోరేమ్ ॥
జౌం కఛు కహౌ కపటు కరి తోహీ। భామిని రామ సపథ సత మోహీ ॥
బిహసి మాగు మనభావతి బాతా। భూషన సజహి మనోహర గాతా ॥
ఘరీ కుఘరీ సముఝి జియఁ దేఖూ। బేగి ప్రియా పరిహరహి కుబేషూ ॥

దో. యహ సుని మన గుని సపథ బడ఼ఇ బిహసి ఉఠీ మతిమంద।
భూషన సజతి బిలోకి మృగు మనహుఁ కిరాతిని ఫంద ॥ 26 ॥

పుని కహ రాఉ సుహ్రద జియఁ జానీ। ప్రేమ పులకి మృదు మంజుల బానీ ॥
భామిని భయు తోర మనభావా। ఘర ఘర నగర అనంద బధావా ॥
రామహి దేఉఁ కాలి జుబరాజూ। సజహి సులోచని మంగల సాజూ ॥
దలకి ఉఠేఉ సుని హ్రదు కఠోరూ। జను ఛుఇ గయు పాక బరతోరూ ॥
ఐసిఉ పీర బిహసి తేహి గోఈ। చోర నారి జిమి ప్రగటి న రోఈ ॥
లఖహిం న భూప కపట చతురాఈ। కోటి కుటిల మని గురూ పఢ఼ఆఈ ॥
జద్యపి నీతి నిపున నరనాహూ। నారిచరిత జలనిధి అవగాహూ ॥
కపట సనేహు బఢ఼ఆఇ బహోరీ। బోలీ బిహసి నయన ముహు మోరీ ॥

దో. మాగు మాగు పై కహహు పియ కబహుఁ న దేహు న లేహు।
దేన కహేహు బరదాన దుఇ తేఉ పావత సందేహు ॥ 27 ॥

జానేఉఁ మరము రాఉ హఁసి కహీ। తుమ్హహి కోహాబ పరమ ప్రియ అహీ ॥
థాతి రాఖి న మాగిహు క్AU। బిసరి గయు మోహి భోర సుభ్AU ॥
ఝూఠేహుఁ హమహి దోషు జని దేహూ। దుఇ కై చారి మాగి మకు లేహూ ॥
రఘుకుల రీతి సదా చలి ఆఈ। ప్రాన జాహుఁ బరు బచను న జాఈ ॥
నహిం అసత్య సమ పాతక పుంజా। గిరి సమ హోహిం కి కోటిక గుంజా ॥
సత్యమూల సబ సుకృత సుహాఏ। బేద పురాన బిదిత మను గాఏ ॥
తేహి పర రామ సపథ కరి ఆఈ। సుకృత సనేహ అవధి రఘురాఈ ॥
బాత దృఢ఼ఆఇ కుమతి హఁసి బోలీ। కుమత కుబిహగ కులహ జను ఖోలీ ॥

దో. భూప మనోరథ సుభగ బను సుఖ సుబిహంగ సమాజు।
భిల్లని జిమి ఛాడ఼న చహతి బచను భయంకరు బాజు ॥ 28 ॥

మాసపారాయణ, తేరహవాఁ విశ్రామ
సునహు ప్రానప్రియ భావత జీ కా। దేహు ఏక బర భరతహి టీకా ॥
మాగుఁ దూసర బర కర జోరీ। పురవహు నాథ మనోరథ మోరీ ॥
తాపస బేష బిసేషి ఉదాసీ। చౌదహ బరిస రాము బనబాసీ ॥
సుని మృదు బచన భూప హియఁ సోకూ। ససి కర ఛుఅత బికల జిమి కోకూ ॥
గయు సహమి నహిం కఛు కహి ఆవా। జను సచాన బన ఝపటేఉ లావా ॥
బిబరన భయు నిపట నరపాలూ। దామిని హనేఉ మనహుఁ తరు తాలూ ॥
మాథే హాథ మూది దౌ లోచన। తను ధరి సోచు లాగ జను సోచన ॥
మోర మనోరథు సురతరు ఫూలా। ఫరత కరిని జిమి హతేఉ సమూలా ॥
అవధ ఉజారి కీన్హి కైకేఈం। దీన్హసి అచల బిపతి కై నేఈమ్ ॥

దో. కవనేం అవసర కా భయు గయుఁ నారి బిస్వాస।
జోగ సిద్ధి ఫల సమయ జిమి జతిహి అబిద్యా నాస ॥ 29 ॥

ఏహి బిధి రాఉ మనహిం మన ఝాఁఖా। దేఖి కుభాఁతి కుమతి మన మాఖా ॥
భరతు కి రాఉర పూత న హోహీం। ఆనేహు మోల బేసాహి కి మోహీ ॥
జో సుని సరు అస లాగ తుమ్హారేం। కాహే న బోలహు బచను సఁభారే ॥
దేహు ఉతరు అను కరహు కి నాహీం। సత్యసంధ తుమ్హ రఘుకుల మాహీమ్ ॥
దేన కహేహు అబ జని బరు దేహూ। తజహుఁ సత్య జగ అపజసు లేహూ ॥
సత్య సరాహి కహేహు బరు దేనా। జానేహు లేఇహి మాగి చబేనా ॥
సిబి దధీచి బలి జో కఛు భాషా। తను ధను తజేఉ బచన పను రాఖా ॥
అతి కటు బచన కహతి కైకేఈ। మానహుఁ లోన జరే పర దేఈ ॥

దో. ధరమ ధురంధర ధీర ధరి నయన ఉఘారే రాయఁ।
సిరు ధుని లీన్హి ఉసాస అసి మారేసి మోహి కుఠాయఁ ॥ 30 ॥

ఆగేం దీఖి జరత రిస భారీ। మనహుఁ రోష తరవారి ఉఘారీ ॥
మూఠి కుబుద్ధి ధార నిఠురాఈ। ధరీ కూబరీం సాన బనాఈ ॥
లఖీ మహీప కరాల కఠోరా। సత్య కి జీవను లేఇహి మోరా ॥
బోలే రాఉ కఠిన కరి ఛాతీ। బానీ సబినయ తాసు సోహాతీ ॥
ప్రియా బచన కస కహసి కుభాఁతీ। భీర ప్రతీతి ప్రీతి కరి హాఁతీ ॥
మోరేం భరతు రాము దుఇ ఆఁఖీ। సత్య కహుఁ కరి సంకరూ సాఖీ ॥
అవసి దూతు మైం పఠిబ ప్రాతా। ఐహహిం బేగి సునత దౌ భ్రాతా ॥
సుదిన సోధి సబు సాజు సజాఈ। దేఉఁ భరత కహుఁ రాజు బజాఈ ॥

దో. లోభు న రామహి రాజు కర బహుత భరత పర ప్రీతి।
మైం బడ఼ ఛోట బిచారి జియఁ కరత రహేఉఁ నృపనీతి ॥ 31 ॥

రామ సపథ సత కహూఁ సుభ్AU। రామమాతు కఛు కహేఉ న క్AU ॥
మైం సబు కీన్హ తోహి బిను పూఁఛేం। తేహి తేం పరేఉ మనోరథు ఛూఛేమ్ ॥
రిస పరిహరూ అబ మంగల సాజూ। కఛు దిన గేఁ భరత జుబరాజూ ॥
ఏకహి బాత మోహి దుఖు లాగా। బర దూసర అసమంజస మాగా ॥
అజహుఁ హృదయ జరత తేహి ఆఁచా। రిస పరిహాస కి సాఁచేహుఁ సాఁచా ॥
కహు తజి రోషు రామ అపరాధూ। సబు కౌ కహి రాము సుఠి సాధూ ॥
తుహూఁ సరాహసి కరసి సనేహూ। అబ సుని మోహి భయు సందేహూ ॥
జాసు సుభాఉ అరిహి అనుకూలా। సో కిమి కరిహి మాతు ప్రతికూలా ॥

దో. ప్రియా హాస రిస పరిహరహి మాగు బిచారి బిబేకు।
జేహిం దేఖాఁ అబ నయన భరి భరత రాజ అభిషేకు ॥ 32 ॥

జిఐ మీన బరూ బారి బిహీనా। మని బిను ఫనికు జిఐ దుఖ దీనా ॥
కహుఁ సుభాఉ న ఛలు మన మాహీం। జీవను మోర రామ బిను నాహీమ్ ॥
సముఝి దేఖు జియఁ ప్రియా ప్రబీనా। జీవను రామ దరస ఆధీనా ॥
సుని మ్రదు బచన కుమతి అతి జరీ। మనహుఁ అనల ఆహుతి ఘృత పరీ ॥
కహి కరహు కిన కోటి ఉపాయా। ఇహాఁ న లాగిహి రాఉరి మాయా ॥
దేహు కి లేహు అజసు కరి నాహీం। మోహి న బహుత ప్రపంచ సోహాహీం।
రాము సాధు తుమ్హ సాధు సయానే। రామమాతు భలి సబ పహిచానే ॥
జస కౌసిలాఁ మోర భల తాకా। తస ఫలు ఉన్హహి దేఉఁ కరి సాకా ॥

దో. హోత ప్రాత మునిబేష ధరి జౌం న రాము బన జాహిం।
మోర మరను రాఉర అజస నృప సముఝిఅ మన మాహిమ్ ॥ 33 ॥

అస కహి కుటిల భీ ఉఠి ఠాఢ఼ఈ। మానహుఁ రోష తరంగిని బాఢ఼ఈ ॥
పాప పహార ప్రగట భి సోఈ। భరీ క్రోధ జల జాఇ న జోఈ ॥
దౌ బర కూల కఠిన హఠ ధారా। భవఁర కూబరీ బచన ప్రచారా ॥
ఢాహత భూపరూప తరు మూలా। చలీ బిపతి బారిధి అనుకూలా ॥
లఖీ నరేస బాత ఫురి సాఁచీ। తియ మిస మీచు సీస పర నాచీ ॥
గహి పద బినయ కీన్హ బైఠారీ। జని దినకర కుల హోసి కుఠారీ ॥
మాగు మాథ అబహీం దేఉఁ తోహీ। రామ బిరహఁ జని మారసి మోహీ ॥
రాఖు రామ కహుఁ జేహి తేహి భాఁతీ। నాహిం త జరిహి జనమ భరి ఛాతీ ॥

దో. దేఖీ బ్యాధి అసాధ నృపు పరేఉ ధరని ధుని మాథ।
కహత పరమ ఆరత బచన రామ రామ రఘునాథ ॥ 34 ॥

బ్యాకుల రాఉ సిథిల సబ గాతా। కరిని కలపతరు మనహుఁ నిపాతా ॥
కంఠు సూఖ ముఖ ఆవ న బానీ। జను పాఠీను దీన బిను పానీ ॥
పుని కహ కటు కఠోర కైకేఈ। మనహుఁ ఘాయ మహుఁ మాహుర దేఈ ॥
జౌం అంతహుఁ అస కరతబు రహేఊ। మాగు మాగు తుమ్హ కేహిం బల కహేఊ ॥
దుఇ కి హోఇ ఏక సమయ భుఆలా। హఁసబ ఠఠాఇ ఫులాఉబ గాలా ॥
దాని కహాఉబ అరు కృపనాఈ। హోఇ కి ఖేమ కుసల రౌతాఈ ॥
ఛాడ఼హు బచను కి ధీరజు ధరహూ। జని అబలా జిమి కరునా కరహూ ॥
తను తియ తనయ ధాము ధను ధరనీ। సత్యసంధ కహుఁ తృన సమ బరనీ ॥

దో. మరమ బచన సుని రాఉ కహ కహు కఛు దోషు న తోర।
లాగేఉ తోహి పిసాచ జిమి కాలు కహావత మోర ॥ 35 ॥ û

చహత న భరత భూపతహి భోరేం। బిధి బస కుమతి బసీ జియ తోరేమ్ ॥
సో సబు మోర పాప పరినామూ। భయు కుఠాహర జేహిం బిధి బామూ ॥
సుబస బసిహి ఫిరి అవధ సుహాఈ। సబ గున ధామ రామ ప్రభుతాఈ ॥
కరిహహిం భాఇ సకల సేవకాఈ। హోఇహి తిహుఁ పుర రామ బడ఼ఆఈ ॥
తోర కలంకు మోర పఛిత్AU। ముఏహుఁ న మిటహి న జాఇహి క్AU ॥
అబ తోహి నీక లాగ కరు సోఈ। లోచన ఓట బైఠు ముహు గోఈ ॥
జబ లగి జిఔం కహుఁ కర జోరీ। తబ లగి జని కఛు కహసి బహోరీ ॥
ఫిరి పఛితైహసి అంత అభాగీ। మారసి గాఇ నహారు లాగీ ॥

దో. పరేఉ రాఉ కహి కోటి బిధి కాహే కరసి నిదాను।
కపట సయాని న కహతి కఛు జాగతి మనహుఁ మసాను ॥ 36 ॥

రామ రామ రట బికల భుఆలూ। జను బిను పంఖ బిహంగ బేహాలూ ॥
హృదయఁ మనావ భోరు జని హోఈ। రామహి జాఇ కహై జని కోఈ ॥
ఉదు కరహు జని రబి రఘుకుల గుర। అవధ బిలోకి సూల హోఇహి ఉర ॥
భూప ప్రీతి కైకి కఠినాఈ। ఉభయ అవధి బిధి రచీ బనాఈ ॥
బిలపత నృపహి భయు భినుసారా। బీనా బేను సంఖ ధుని ద్వారా ॥
పఢ఼హిం భాట గున గావహిం గాయక। సునత నృపహి జను లాగహిం సాయక ॥
మంగల సకల సోహాహిం న కైసేం। సహగామినిహి బిభూషన జైసేమ్ ॥
తేహిం నిసి నీద పరీ నహి కాహూ। రామ దరస లాలసా ఉఛాహూ ॥

దో. ద్వార భీర సేవక సచివ కహహిం ఉదిత రబి దేఖి।
జాగేఉ అజహుఁ న అవధపతి కారను కవను బిసేషి ॥ 37 ॥

పఛిలే పహర భూపు నిత జాగా। ఆజు హమహి బడ఼ అచరజు లాగా ॥
జాహు సుమంత్ర జగావహు జాఈ। కీజిఅ కాజు రజాయసు పాఈ ॥
గే సుమంత్రు తబ రాఉర మాహీ। దేఖి భయావన జాత డేరాహీమ్ ॥
ధాఇ ఖాఇ జను జాఇ న హేరా। మానహుఁ బిపతి బిషాద బసేరా ॥
పూఛేం కౌ న ఊతరు దేఈ। గే జేంహిం భవన భూప కైకఈఇ ॥
కహి జయజీవ బైఠ సిరు నాఈ। దైఖి భూప గతి గయు సుఖాఈ ॥
సోచ బికల బిబరన మహి పరేఊ। మానహుఁ కమల మూలు పరిహరేఊ ॥
సచిఉ సభీత సకి నహిం పూఁఛీ। బోలీ అసుభ భరీ సుభ ఛూఛీ ॥

దో. పరీ న రాజహి నీద నిసి హేతు జాన జగదీసు।
రాము రాము రటి భోరు కియ కహి న మరము మహీసు ॥ 38 ॥

ఆనహు రామహి బేగి బోలాఈ। సమాచార తబ పూఁఛేహు ఆఈ ॥
చలేఉ సుమంత్ర రాయ రూఖ జానీ। లఖీ కుచాలి కీన్హి కఛు రానీ ॥
సోచ బికల మగ పరి న ప్AU। రామహి బోలి కహిహి కా ర్AU ॥
ఉర ధరి ధీరజు గయు దుఆరేం। పూఛఁహిం సకల దేఖి మను మారేమ్ ॥
సమాధాను కరి సో సబహీ కా। గయు జహాఁ దినకర కుల టీకా ॥
రాము సుమంత్రహి ఆవత దేఖా। ఆదరు కీన్హ పితా సమ లేఖా ॥
నిరఖి బదను కహి భూప రజాఈ। రఘుకులదీపహి చలేఉ లేవాఈ ॥
రాము కుభాఁతి సచివ సఁగ జాహీం। దేఖి లోగ జహఁ తహఁ బిలఖాహీమ్ ॥

దో. జాఇ దీఖ రఘుబంసమని నరపతి నిపట కుసాజు ॥
సహమి పరేఉ లఖి సింఘినిహి మనహుఁ బృద్ధ గజరాజు ॥ 39 ॥

సూఖహిం అధర జరి సబు అంగూ। మనహుఁ దీన మనిహీన భుఅంగూ ॥
సరుష సమీప దీఖి కైకేఈ। మానహుఁ మీచు ఘరీ గని లేఈ ॥
కరునామయ మృదు రామ సుభ్AU। ప్రథమ దీఖ దుఖు సునా న క్AU ॥
తదపి ధీర ధరి సము బిచారీ। పూఁఛీ మధుర బచన మహతారీ ॥
మోహి కహు మాతు తాత దుఖ కారన। కరిఅ జతన జేహిం హోఇ నివారన ॥
సునహు రామ సబు కారన ఏహూ। రాజహి తుమ పర బహుత సనేహూ ॥
దేన కహేన్హి మోహి దుఇ బరదానా। మాగేఉఁ జో కఛు మోహి సోహానా।
సో సుని భయు భూప ఉర సోచూ। ఛాడ఼ఇ న సకహిం తుమ్హార సఁకోచూ ॥

దో. సుత సనేహ ఇత బచను ఉత సంకట పరేఉ నరేసు।
సకహు న ఆయసు ధరహు సిర మేటహు కఠిన కలేసు ॥ 40 ॥

నిధరక బైఠి కహి కటు బానీ। సునత కఠినతా అతి అకులానీ ॥
జీభ కమాన బచన సర నానా। మనహుఁ మహిప మృదు లచ్ఛ సమానా ॥
జను కఠోరపను ధరేం సరీరూ। సిఖి ధనుషబిద్యా బర బీరూ ॥
సబ ప్రసంగు రఘుపతిహి సునాఈ। బైఠి మనహుఁ తను ధరి నిఠురాఈ ॥
మన ముసకాఇ భానుకుల భాను। రాము సహజ ఆనంద నిధానూ ॥
బోలే బచన బిగత సబ దూషన। మృదు మంజుల జను బాగ బిభూషన ॥
సును జననీ సోఇ సుతు బడ఼భాగీ। జో పితు మాతు బచన అనురాగీ ॥
తనయ మాతు పితు తోషనిహారా। దుర్లభ జనని సకల సంసారా ॥

దో. మునిగన మిలను బిసేషి బన సబహి భాఁతి హిత మోర।
తేహి మహఁ పితు ఆయసు బహురి సంమత జననీ తోర ॥ 41 ॥

భరత ప్రానప్రియ పావహిం రాజూ। బిధి సబ బిధి మోహి సనముఖ ఆజు।
జోం న జాఉఁ బన ఐసేహు కాజా। ప్రథమ గనిఅ మోహి మూఢ఼ సమాజా ॥
సేవహిం అరఁడు కలపతరు త్యాగీ। పరిహరి అమృత లేహిం బిషు మాగీ ॥
తేఉ న పాఇ అస సము చుకాహీం। దేఖు బిచారి మాతు మన మాహీమ్ ॥
అంబ ఏక దుఖు మోహి బిసేషీ। నిపట బికల నరనాయకు దేఖీ ॥
థోరిహిం బాత పితహి దుఖ భారీ। హోతి ప్రతీతి న మోహి మహతారీ ॥
రాఉ ధీర గున ఉదధి అగాధూ। భా మోహి తే కఛు బడ఼ అపరాధూ ॥
జాతేం మోహి న కహత కఛు ర్AU। మోరి సపథ తోహి కహు సతిభ్AU ॥

దో. సహజ సరల రఘుబర బచన కుమతి కుటిల కరి జాన।
చలి జోంక జల బక్రగతి జద్యపి సలిలు సమాన ॥ 42 ॥

రహసీ రాని రామ రుఖ పాఈ। బోలీ కపట సనేహు జనాఈ ॥
సపథ తుమ్హార భరత కై ఆనా। హేతు న దూసర మై కఛు జానా ॥
తుమ్హ అపరాధ జోగు నహిం తాతా। జననీ జనక బంధు సుఖదాతా ॥
రామ సత్య సబు జో కఛు కహహూ। తుమ్హ పితు మాతు బచన రత అహహూ ॥
పితహి బుఝాఇ కహహు బలి సోఈ। చౌథేంపన జేహిం అజసు న హోఈ ॥
తుమ్హ సమ సుఅన సుకృత జేహిం దీన్హే। ఉచిత న తాసు నిరాదరు కీన్హే ॥
లాగహిం కుముఖ బచన సుభ కైసే। మగహఁ గయాదిక తీరథ జైసే ॥
రామహి మాతు బచన సబ భాఏ। జిమి సురసరి గత సలిల సుహాఏ ॥

దో. గి మురుఛా రామహి సుమిరి నృప ఫిరి కరవట లీన్హ।
సచివ రామ ఆగమన కహి బినయ సమయ సమ కీన్హ ॥ 43 ॥

అవనిప అకని రాము పగు ధారే। ధరి ధీరజు తబ నయన ఉఘారే ॥
సచివఁ సఁభారి రాఉ బైఠారే। చరన పరత నృప రాము నిహారే ॥
లిఏ సనేహ బికల ఉర లాఈ। గై మని మనహుఁ ఫనిక ఫిరి పాఈ ॥
రామహి చితి రహేఉ నరనాహూ। చలా బిలోచన బారి ప్రబాహూ ॥
సోక బిబస కఛు కహై న పారా। హృదయఁ లగావత బారహిం బారా ॥
బిధిహి మనావ రాఉ మన మాహీం। జేహిం రఘునాథ న కానన జాహీమ్ ॥
సుమిరి మహేసహి కహి నిహోరీ। బినతీ సునహు సదాసివ మోరీ ॥
ఆసుతోష తుమ్హ అవఢర దానీ। ఆరతి హరహు దీన జను జానీ ॥

దో. తుమ్హ ప్రేరక సబ కే హృదయఁ సో మతి రామహి దేహు।
బచను మోర తజి రహహి ఘర పరిహరి సీలు సనేహు ॥ 44 ॥

అజసు హౌ జగ సుజసు నస్AU। నరక పరౌ బరు సురపురు జ్AU ॥
సబ దుఖ దుసహ సహావహు మోహీ। లోచన ఓట రాము జని హోంహీ ॥
అస మన గుని రాఉ నహిం బోలా। పీపర పాత సరిస మను డోలా ॥
రఘుపతి పితహి ప్రేమబస జానీ। పుని కఛు కహిహి మాతు అనుమానీ ॥
దేస కాల అవసర అనుసారీ। బోలే బచన బినీత బిచారీ ॥
తాత కహుఁ కఛు కరుఁ ఢిఠాఈ। అనుచితు ఛమబ జాని లరికాఈ ॥
అతి లఘు బాత లాగి దుఖు పావా। కాహుఁ న మోహి కహి ప్రథమ జనావా ॥
దేఖి గోసాఇఁహి పూఁఛిఉఁ మాతా। సుని ప్రసంగు భే సీతల గాతా ॥

దో. మంగల సమయ సనేహ బస సోచ పరిహరిఅ తాత।
ఆయసు దేఇఅ హరషి హియఁ కహి పులకే ప్రభు గాత ॥ 45 ॥

ధన్య జనము జగతీతల తాసూ। పితహి ప్రమోదు చరిత సుని జాసూ ॥
చారి పదారథ కరతల తాకేం। ప్రియ పితు మాతు ప్రాన సమ జాకేమ్ ॥
ఆయసు పాలి జనమ ఫలు పాఈ। ఐహుఁ బేగిహిం హౌ రజాఈ ॥
బిదా మాతు సన ఆవుఁ మాగీ। చలిహుఁ బనహి బహురి పగ లాగీ ॥
అస కహి రామ గవను తబ కీన్హా। భూప సోక బసు ఉతరు న దీన్హా ॥
నగర బ్యాపి గి బాత సుతీఛీ। ఛుఅత చఢ఼ఈ జను సబ తన బీఛీ ॥
సుని భే బికల సకల నర నారీ। బేలి బిటప జిమి దేఖి దవారీ ॥
జో జహఁ సుని ధుని సిరు సోఈ। బడ఼ బిషాదు నహిం ధీరజు హోఈ ॥

దో. ముఖ సుఖాహిం లోచన స్త్రవహి సోకు న హృదయఁ సమాఇ।
మనహుఁ కరున రస కటకీ ఉతరీ అవధ బజాఇ ॥ 46 ॥

మిలేహి మాఝ బిధి బాత బేగారీ। జహఁ తహఁ దేహిం కైకేఇహి గారీ ॥
ఏహి పాపినిహి బూఝి కా పరేఊ। ఛాఇ భవన పర పావకు ధరేఊ ॥
నిజ కర నయన కాఢ఼ఇ చహ దీఖా। డారి సుధా బిషు చాహత చీఖా ॥
కుటిల కఠోర కుబుద్ధి అభాగీ। భి రఘుబంస బేను బన ఆగీ ॥
పాలవ బైఠి పేడ఼ఉ ఏహిం కాటా। సుఖ మహుఁ సోక ఠాటు ధరి ఠాటా ॥
సదా రాము ఏహి ప్రాన సమానా। కారన కవన కుటిలపను ఠానా ॥
సత్య కహహిం కబి నారి సుభ్AU। సబ బిధి అగహు అగాధ దుర్AU ॥
నిజ ప్రతిబింబు బరుకు గహి జాఈ। జాని న జాఇ నారి గతి భాఈ ॥

దో. కాహ న పావకు జారి సక కా న సముద్ర సమాఇ।
కా న కరై అబలా ప్రబల కేహి జగ కాలు న ఖాఇ ॥ 47 ॥

కా సునాఇ బిధి కాహ సునావా। కా దేఖాఇ చహ కాహ దేఖావా ॥
ఏక కహహిం భల భూప న కీన్హా। బరు బిచారి నహిం కుమతిహి దీన్హా ॥
జో హఠి భయు సకల దుఖ భాజను। అబలా బిబస గ్యాను గును గా జను ॥
ఏక ధరమ పరమితి పహిచానే। నృపహి దోసు నహిం దేహిం సయానే ॥
సిబి దధీచి హరిచంద కహానీ। ఏక ఏక సన కహహిం బఖానీ ॥
ఏక భరత కర సంమత కహహీం। ఏక ఉదాస భాయఁ సుని రహహీమ్ ॥
కాన మూది కర రద గహి జీహా। ఏక కహహిం యహ బాత అలీహా ॥
సుకృత జాహిం అస కహత తుమ్హారే। రాము భరత కహుఁ ప్రానపిఆరే ॥

దో. చందు చవై బరు అనల కన సుధా హోఇ బిషతూల।
సపనేహుఁ కబహుఁ న కరహిం కిఛు భరతు రామ ప్రతికూల ॥ 48 ॥

ఏక బిధాతహిం దూషను దేంహీం। సుధా దేఖాఇ దీన్హ బిషు జేహీమ్ ॥
ఖరభరు నగర సోచు సబ కాహూ। దుసహ దాహు ఉర మిటా ఉఛాహూ ॥
బిప్రబధూ కులమాన్య జఠేరీ। జే ప్రియ పరమ కైకేఈ కేరీ ॥
లగీం దేన సిఖ సీలు సరాహీ। బచన బానసమ లాగహిం తాహీ ॥
భరతు న మోహి ప్రియ రామ సమానా। సదా కహహు యహు సబు జగు జానా ॥
కరహు రామ పర సహజ సనేహూ। కేహిం అపరాధ ఆజు బను దేహూ ॥
కబహుఁ న కియహు సవతి ఆరేసూ। ప్రీతి ప్రతీతి జాన సబు దేసూ ॥
కౌసల్యాఁ అబ కాహ బిగారా। తుమ్హ జేహి లాగి బజ్ర పుర పారా ॥

దో. సీయ కి పియ సఁగు పరిహరిహి లఖను కి రహిహహిం ధామ।
రాజు కి భూఁజబ భరత పుర నృపు కి జీహి బిను రామ ॥ 49 ॥

అస బిచారి ఉర ఛాడ఼హు కోహూ। సోక కలంక కోఠి జని హోహూ ॥
భరతహి అవసి దేహు జుబరాజూ। కానన కాహ రామ కర కాజూ ॥
నాహిన రాము రాజ కే భూఖే। ధరమ ధురీన బిషయ రస రూఖే ॥
గుర గృహ బసహుఁ రాము తజి గేహూ। నృప సన అస బరు దూసర లేహూ ॥
జౌం నహిం లగిహహు కహేం హమారే। నహిం లాగిహి కఛు హాథ తుమ్హారే ॥
జౌం పరిహాస కీన్హి కఛు హోఈ। తౌ కహి ప్రగట జనావహు సోఈ ॥
రామ సరిస సుత కానన జోగూ। కాహ కహిహి సుని తుమ్హ కహుఁ లోగూ ॥
ఉఠహు బేగి సోఇ కరహు ఉపాఈ। జేహి బిధి సోకు కలంకు నసాఈ ॥

ఛం. జేహి భాఁతి సోకు కలంకు జాఇ ఉపాయ కరి కుల పాలహీ।
హఠి ఫేరు రామహి జాత బన జని బాత దూసరి చాలహీ ॥
జిమి భాను బిను దిను ప్రాన బిను తను చంద బిను జిమి జామినీ।
తిమి అవధ తులసీదాస ప్రభు బిను సముఝి ధౌం జియఁ భామినీ ॥

సో. సఖిన్హ సిఖావను దీన్హ సునత మధుర పరినామ హిత।
తేఇఁ కఛు కాన న కీన్హ కుటిల ప్రబోధీ కూబరీ ॥ 50 ॥